Ο Κοινωνικός Αποκλεισμός που υφίστανται τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας
Συχνά το πέρασμα στην τρίτη ηλικία συνοδεύεται από αλλαγές στην προσωπική και οικογενειακή ζωή των ατόμων, όπως η συνταξιοδότηση, η περιορισμένη κοινωνική και οικονομική ζωή, τα συχνότερα ιατρικά προβλήματα, καθώς και η απώλεια αγαπημένων προσώπων. Οι συνήθεις αυτές αλλαγές που προκύπτουν, δημιουργούν συχνά στα άτομα της τρίτης ηλικίας το αίσθημα ότι δεν μπορούν να δράσουν όπως παλιά και αυτό τους τρομάζει, τους κάνει να βλέπουν αρνητικά το περιβάλλον τους και να νιώθουν παραγκωνισμένοι με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην κοινωνική απομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. (Νεοκλέους, 2012)
Τι είναι όμως ο κοινωνικός αποκλεισμός;
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε σύντομα τον κοινωνικό αποκλεισμό ως μία διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα και οι ομάδες αποκλείονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από τη συμμετοχή στα κοινωνικά αγαθά και στις κοινωνικές σχέσεις της κοινωνίας στην οποία ζουν.
Οι επιπτώσεις του κοινωνικού αποκλεισμού της τρίτης ηλικίας εκτείνονται σε διάφορα επίπεδα.
Στον οικονομικό τομέα,
η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών στη χώρα μας και τα σκληρά μέτρα λιτότητας που λήφθηκαν οδήγησαν τους πολίτες και κατ’ επέκταση τους ηλικιωμένους στα όρια της φτώχειας και της ανέχειας, διότι η σύνταξη συνήθως είναι η μοναδική πηγή εισοδήματος για τα άτομα της τρίτης ηλικίας και οι περισσότεροι συνταξιούχοι λαμβάνουν συντάξεις στα κατώτερα όρια που δε τους επιτρέπουν να επιβιώσουν.
Πλέον, η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών επηρεάζει και τη λειτουργία του υγειονομικού τομέα μέσω της μείωσης του εισοδήματος και των περικοπών των δημοσίων δαπανών. Ειδικότερα, η μείωση του εισοδήματος των ηλικιωμένων, λόγω περικοπών μισθών ή συντάξεων, επιφέρει περιορισμό στην κατανάλωση ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη σταδιακή επιδείνωση της υγείας του πληθυσμού. ( Καρανικόλα, Δημόπουλος, Νιάκας, Αλετράς, 2018).
Σε κοινωνικό επίπεδο, τα άτομα της τρίτης ηλικίας μετά τη συνταξιοδότηση δυσκολεύονται να συμμετάσχουν στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή, με αποτέλεσμα να απομονώνονται από την υπόλοιπη κοινωνία. Αισθάνονται δηλαδή, ότι έχουν χάσει την ανεξαρτησία τους επειδή είναι υποχρεωμένοι να στηρίζονται σε άλλους για οικονομική ή άλλου είδους βοήθεια. Ακόμη, συνήθως λόγω προβλημάτων υγείας, εγκαταλείπουν δραστηριότητες που παλαιότερα αποτελούσαv μέρος της καθημερινότητάς τους. Έτσι, δεν διατηρούν το ρόλο τους ως ενεργοί πολίτες και αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα ηλικιωμένα μοναχικά άτομα να οδηγούνται στην κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση, κάτι που θα μπορούσε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για κατάθλιψη, καρδιακές παθήσεις, διαταραχές ύπνου, άνοια, κ.α..
Σε ψυχολογικό επίπεδο, τα άτομα της τρίτης ηλικίας αισθάνονται ότι αποτελούν βάρος για την κοινωνία επειδή δεν εργάζονται, ή επειδή οι περισσότεροι πάσχουν από χρόνια νοσήματα και δεν είναι παραγωγικοί. Τα άτομα της τρίτης ηλικίας ξαφνικά περνούν σε μία φάση αδράνειας ή και απραξίας, οι κοινωνικοί ρόλοι και οι διαπροσωπικές σχέσεις τους αλλάζουν, ειδικά όταν πρόκειται για ανθρώπους που απέδιδαν μεγάλη σημασία στις σχέσεις με συναδέλφους και στην εργασιακή τους ζωή. Πολλές φορές η απομάκρυνση από την εργασία προκαλεί το αίσθημα του μη παραγωγικού μέλους της ομάδας, του βάρους στην οικογένεια και στο κοινωνικό σύνολο.
Πολλές φορές αισθάνονται θυμό, επειδή θεωρούν ότι η κοινωνία δεν είναι φιλική ή ασφαλής για τους ηλικιωμένους συνταξιούχους. Πολλοί δεν έχουν κανέναν, στον οποίο να μπορούν να στραφούν, να τους ανακουφίσει από τα οικονομικά τους βάρη ή να τους προσφέρει άλλου είδους βοήθεια, η οποία να διευκολύνει την κατάστασή τους
Νιώθουν το αίσθημα της ντροπής αλλά και της ενοχής. Λόγω του ότι αντιλαμβάνονται ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν στην οικογένεια τους και στα παιδιά τους μια αξιοπρεπέστερη και ποιοτικότερη ζωή.
Ένα ακόμη στοιχείο που επιβαρύνει τη συναισθηματική τους κατάσταση είναι ο φόβος τους για το ενδεχόμενο να μην μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν αλλά και η οικογένειά τους να μην μπορεί να τους στηρίξει και να αναγκαστούν να παραμείνουν σε κάποιο ίδρυμα.
Η πολιτεία, λοιπόν, οφείλει να λάβει μία σειρά μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ηλικιωμένων, ώστε να αποφευχθεί ο αποκλεισμός τους από τον κοινωνικό ιστό, όπως:
- Ανακούφιση από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, λαμβάνοντας μέτρα ενίσχυσης του εισοδήματος των χαμηλοσυνταξιούχων, όπως φοροελαφρύνσεις, με στόχο τη διασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης.
- Βελτίωση του επιπέδου παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης μέσω των δημοτικών ιατρειών ή άλλων δομών.
- Σχεδιασμός κατάλληλων δομών κοινωνικής φροντίδας και ενίσχυση των υπαρχουσών πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας (π.χ. ΚΑΠΗ) με την επιχορήγηση προγραμμάτων ψυχαγωγικού χαρακτήρα, όπως προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης, τουρισμού, και παρακολούθηση καλλιτεχνικών δρώμενων, για παράδειγμα θέατρο, χορός, κατασκευές, κ.α
- Ολοκληρωμένες υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης, δράσεις πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης χρόνιων παθήσεων, επιμορφωτικά προγράμματα επαγγελματιών υγείας σε θέματα Γηριατρικής και Γεροντολογίας.
- Λειτουργία άμεσης 24 ωρης τηλεφωνικής γραμμής υποστήριξης ηλικιωμένων σε Δήμους για παροχή φροντίδας, προστασίας και ασφάλειας των ηλικιωμένων
- Ανάπτυξη δικτύου εθελοντών για παροχή φροντίδας και ενίσχυση κοινωνικοποίησης σε μοναχικά ηλικιωμένα άτομα στην κοινότητα, ( συντροφιά, περίπατοι, κα).
- Ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού και της κοινότητας με ενημερωτικές ομιλίες που αποσκοπούν στην κατανόηση των ειδικών προβλημάτων των υπερηλίκων.
Συνοψίζοντας, κανένας ηλικιωμένος δεν πρέπει να παραμείνει στο περιθώριο και να αποκόπτεται από τη ζωή. Αντιθέτως, μέσα από τα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής θα πρέπει να του δίνεται η ευκαιρία για δυνατότητες επικοινωνίας, συντροφιάς, παρέας και δημιουργίας φιλικών σχέσεων. Έτσι, καλλιεργούνται ταλέντα που είχαν ξεχαστεί και αναπτύσσονται εθελοντικές δραστηριότητες που δίνουν χαρά και ψυχική ευφορία για κάποια προσφορά στους άλλους.
Μαρία Γούζιου
Κοινωνική Λειτουργός
Βιβλιογραφία
- Ε.Κ. Καρανικόλα, Ε.Κ.., Δημόπουλος, Ε,Χ.., Νιάκας, Δ.Α. & Αλετράς, Β.Ο. (2018). Οικονομική κρίση και σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής ηλικιωμένων, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 35(2), σελ 220-229.
- Νεοκλέους, Γ. (2012). «Κοινωνική Επανένταξη Ηλικιωμένων Ατόμων και Τρόποι Αποτελεσματικής Παρέμβασης του Κοινωνικού Λειτουργού /Συντονιστή Ομάδας,», Κοινωνική Εργασία, 26, (108), 231-248.