Κύριλλος και Μεθόδιος και το αποστολικό έργο τους στους Σλάβους

Δρ. Ειρήνης Αρτέμη
PhD & MA Θεολογίας
Θεολόγος -Φιλόλογος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΥ

Σε όλη την ιστορία έχουν υπάρξει πολλοί άνθρωποι που έχουν αλλάξει την πορεία της ιστορίας. Αυτούς τους ανθρώπους τους θυμούνται για το υπόλοιπο της αιωνιότητας. Κάποιοι τούς θυμούνται ως μεγάλοι μελετητές και κάποιους ως μαθηματικές ιδιοφυῒες. Υπάρχουν και εκείνοι που δεν θα ξεχαστούν ποτέ, επειδή ήταν υπαίτιοι για την προξένηση συμφορών στην ανθρωπότητα. Το μεγαλύτερο επίτευγμα είναι να θυμούνται κάποιον λόγω υπέροχου πράγματος που έκανε και βοήθησε την ανθρωπότητα. Αυτό είναι ακριβώς συνέβηκε και με δύο αδέλφια, τον Κωνσταντίνο και το Μιχαήλ από τη Θεσσαλονίκη.

Στις αρχές του 9ου αιώνα έζησαν οι «Απόστολοι των Σλάβων» αδελφοί Μεθόδιος, κατά κόσμο Μιχαήλ, και Κωνσταντίνος με το μοναστικό όνομα Κύριλλος. Ο Κύριλλος και Μεθόδιος υπήρξαν κληρικοί, λόγιοι και ιεραπόστολοι από τη Θεσσαλονίκη. Τιμώνται δε από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ως άγιοι και ισαπόστολοι. Ενώ είναι αυτοί που θεωρούνται υπεύθυνοι για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων και τη δημιουργία γραφής για τη σλαβική γλώσσα. Ο Μεθόδιος γεννήθηκε το 815 στη Θεσσαλονίκη και κοιμήθηκε το 869 στη Ρώμη. Ο Κωνσταντίνος, που πήρε το μοναστικό όνομα Κύριλλος λίγες μέρες πριν από την κοίμησή του, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη πιθανόν το 827 και κοιμήθηκε το 885 στο Βέλεχραντ.

Οι δύο άγιοι υπήρξαν δύο από τα επτά συνολικά παιδιά της οικογένειας του στρατιωτικού Λέοντα και έζησαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο πατέρας τους υπηρετούσε στη Θεσσαλονίκη ως δρουγγάριος, δηλαδή ως χιλίαρχος, και μετά το πέρασμα αρκετών χρόνων προβιβάστηκε σε στρατηγό. Τότε συγκέντρωσε στα χέρια του την πολιτική και τη στρατιωτική εξουσία της Μακεδονίας, αποκτώντας κύρος και δύναμη.
Η οικογένειά τους, εάν και ήταν εύπορη και ανήκε στην ανώτερη κοινωνική τάξη, παρόλα αυτά ήταν πιστή στον Τριαδικό Θεό. Οι γονείς ήταν άνθρωποι ενάρετοι και φρόντιζαν όχι μόνο να μορφώσουν τα παιδιά τους αλλά και να τους καλλιεργήσουν στην ψυχή τους το θείο φόβο. Έτσι συχνά ολόκληρη η οικογένεια επισκέπτονταν τους διάφορους ναούς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα μοναστήρια της, για να παρακολουθήσουν τις θείες ακολουθίες, να προσευχηθούν και να συμμετέχουν στα θεία μυστήρια.

Τα δύο αδέλφια, όπως προαναφέρθηκε, έλαβαν σπουδαία μόρφωση. Μιλούσαν την ελληνική, ενώ είχαν σπουδάσει, τη σλαβική , την εβραϊκή, τη συριακή και την αραβική γλώσσα. Η γνώση αυτών των γλωσσών τούς διευκόλυνε στη μετέπειτα διακονία τους. Ο Μεθόδιος, μάλιστα, είχε λάβει και ειδική εκπαίδευση, γιατί προοριζόταν για διοικητικός αξιωματούχος. Τη θέση αυτή την υπηρέτησε μάλιστα για μικρό χρονικό διάστημα ως διοικητής σκλαβηνίας, «διοικητής σλαβικής τινος ηγεμονίας», περιοχής που ζούσαν Σλάβοι. Η θέση του αυτή συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στη βελτίωση των γνώσεων της σλαβικής γλώσσας αλλά και των διαφόρων διαλέκτων της. Γρήγορα, όμως, αντιλήφθηκε ότι εκείνο που τον ευχαριστούσε δεν ήταν μία τέτοια καριέρα αλλά το να βρίσκεται συνεχώς σώματι και πνεύματι κοντά στο Θεό. Έτσι αποσύρθηκε σε μοναστήρι κοντά στον Όλυμπο της Βιθυνίας, όπου και εκάρη μοναχός. Το όρος αυτό ήταν τότε ό,τι αργότερα έγινε ο Άθως, δηλαδή όρος των μοναχών. Εγκαταστάθηκε, λοιπόν, σε ένα από τα μοναστήρια της περιοχής και επιδόθηκε με ζήλο στην άσκηση, την προσευχή και τη μελέτη της θεολογίας.

Ο Κωνσταντίνος, σε ηλικία 14 ετών, όταν πέθανε ο πατέρας του, γνώριζε από μνήμης τα συγγράμματα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Αργότερα πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας, το οποίο μόλις τότε είχε επανιδρυθεί και λειτουργούσε υπό τη διοίκηση του διακεκριμένου επιστήμονα Λέοντα του Μαθηματικού, πρώην αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης . Φιλοξενούνταν στην πρωτεύουσα και είχε ως κηδεμόνα τον λογοθέτη του δρόμου, δηλαδή πρωθυπουργό, Θεόκτιστο, που ήταν συγγενής του . Κοντά στο Λέοντα και το Φώτιο σπούδασε γεωμετρία, αστρονομία, μουσική, ρητορική, φιλολογία, διαλεκτική και φιλοσοφία. Ιδιαίτερη επίδοση είχε στη γλωσσομάθεια. Έμαθε, λοιπόν, να μιλάει άριστα εκτός από την ελληνική γλώσσα άλλες έξι γλώσσες: λατινικά, αραβικά, εβραϊκά, συριακά, σαμαρειτικά και χαζαρικά – τουρκικά. Η αγάπη και εκείνου προς το Θεό ήταν μεγάλη. Έτσι χειροτονείται ιερέας στην Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα εργάζεται ως βιβλιοθηκάριος του Πατριαρχείου και υπήρξε μαθητής του Μεγάλου Φωτίου. Μάλιστα διαδέχθηκε το Φώτιο στη σχολή, όταν ο τελευταίος διορίσθηκε πρωτοσπαθάριος στις υπηρεσίες του παλατιού . Δίδαξε Φιλολογία, Φιλοσοφία και Θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας με μεγάλη επιτυχία. Για το λόγο αυτό του αποδόθηκε το προσωνύμιο Κωνσταντίνος ο Φιλόσοφος.

Η παραμονή του Κωνσταντίνου στην Κωνσταντινούπολη διήρκησε έως το 856. Τη χρονιά εκείνη, ο προστάτης του λογοθέτης του Θεόκτιστος, δολοφονήθηκε από το Βάρδα . Τότε ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να αφήσει την πρωτεύουσα και να πάει στη μονή του όρους Ολύμπου της Βιθυνίας, στην οποία είχε καταφύγει νωρίτερα ο αδερφός του ο Μεθόδιος . Ούτε, όμως, και η διαμονή του εκεί επρόκειτο να διαρκέσει αρκετό καιρό. Η άνοδος του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο σηματοδότησε μία νέα και πιο δραστήρια περίοδο στη ζωή του Κωνσταντίνου. Ο Φώτιος γνωρίζοντας τις ικανότητες του Κωνσταντίνου, ήξερε ότι είχε όλες τις ικανότητες για τη διάδοση του χριστιανισμού σε άλλους όμορους λαούς της αυτοκρατορίας. Έτσι ο Κωνσταντίνος θα πρωταγωνιστήσει σε ένα σπουδαίο κεφάλαιο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τις ιεραποστολές, με σκοπό τη μεταλαμπάδευση της αμώμητης ορθόδοξης χριστιανικής πίστης στους Σλάβους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α:
ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΥ

1. Ο ΦΩΤΙΟΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΥ
ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΧΑΖΑΡΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΟΡΑΒΙΑ

Ο 9ος αιώνας μ.Χ., που έζησαν οι ισαπόστολοι των Σλάβων, είναι μια μεγάλη εποχή του Βυζαντίου. Χαρακτηρίζεται από ακμή στην πολιτική και στρατιωτική δύναμη και από άνθιση στην οικονομία, στα γράμματα, στις τέχνες. Η Εκκλησία της Ανατολής ανασυγκροτείται μετά την τρικυμία της εικονομαχίας . Το πρόβλημα της εικονομαχίας, αν μπορεί η φύση του Θεού, η θεία και η ανθρώπινη, να παρασταθεί εικονικά, έχει επιλυθεί. Τα ρήγματα, όμως, από τις εκκλησιαστικές και πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ Δύσεως και Ανατολής γίνονται βαθύτερα. Τα εγκόσμια συμφέροντα, οι ανταγωνισμοί για την πνευματική και πολιτική εξουσία διασπούν τη μέχρι τότε ενιαία Χριστιανική Οικουμένη σε δύο παράλληλους κόσμους, το Βυζαντινό και το Φραγκικό . Οι διαφορές είναι ορατές στα μέσα του 9ου αιώνα μ.Χ., όταν ανέκυψε το θέμα του εκχριστιανισμού των Σλάβων της Δύσεως. Σε αυτήν την αντιδικία μπλέκονται οι δύο Θεσσαλονικείς αδελφοί.

Στο Βυζάντιο κυριαρχεί η προσωπικότητα του Μεγάλου Φωτίου. Η πατριαρχία του Φωτίου χαρακτηρίζεται από πολλές εντάσεις μεταξύ τόσο του ίδιου του Πατριάρχη Φωτίου και του προγενέστερου από εκείνου πατριάρχη Ιγνατίου. Γνωστές έμειναν στην ιστορία οι αντιδράσεις των «Ιγνατιανών»κατά την εκλογή του Μ. Φωτίου.

Στην πρώτη περίοδο της ανόδου του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως το 858, ανατέθηκε από τον ίδιο τον Πατριάρχη στον Κωνσταντίνο (Κύριλλο) η ευθύνη της αποστολής στους Χαζάρους. Σκοπός της αποστολής, που έλαβε μέρος το 860, θα ήταν η θωράκιση των εκεί χριστιανών έναντι της προπαγάνδας και των πιέσεων του προσηλυτισμού από Ιουδαίους και Ισλαμιστές.

Στη Χαζαρία στην Αζοφική θάλασσα (στον Εύξεινο πόντο), λοιπόν, μπροστά στον ηγεμόνα των Χαζάρων σύμφωνα με το έργο του αγίου Κυρίλλου «Διαλόγων Αληθείας» έλαβε μέρος ένας διάλογος με τους Χαζάρους εκείνους που είχαν ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό. Ο διάλογος, ο οποίος γινόταν κατενώπιον του Χαγάνου, του ηγεμόνα δηλαδή των Χαζάρων, και των αξιωματούχων του, είχε ως σκοπό να οδηγήσει στον έλεγχο της αληθείας των επικρατουσών θρησκειών, Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού και Μουσουλμανισμού, επειδή οι εκπρόσωποι των δυο τελευταίων πίεζαν τον Χαγάνο για την οριστική εκ μέρους του αποδοχή και την επικράτηση μιας εξ αυτών στη Χαζαρία . Δυστυχώς, όμως, ο Χαγάνος των Χαζάρων δεν πείσθηκε για τη μοναδική αλήθεια της θείας αποκάλυψης του Χριστιανισμού. Έτσι άφησε ελεύθερους τους υπηκόους του να ασπασθούν όποια θρησκεία επιθυμούσαν.

Στην αποστολή αυτή ο Κύριλλος συνοδευόταν και από τον αδερφό του Μεθόδιο. Παρόλο που ο σκοπός της αποστολής δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα, άλλα θετικά στοιχεία προέκυψαν από την ίδια την παρουσία των δύο αδερφών στη περιοχή της Ρωσίας. Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος παρέμειναν πολύ καιρό στην Κριμαία, όπου ο πρώτος τελειοποίησε τις γνώσεις για την εβραϊκή γλώσσα. Εκεί αναζήτησαν το σώμα του Πάπα Κλήμεντος Α’, ο οποίος είχε εξοριστεί εκεί. Το ανέσυραν από τη θάλασσα, αφού εκεί τον είχαν ρίξει οι δεσμώτες του. Όταν επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη, έφεραν μαζί τους τα πολύτιμα λείψανα . Παράλληλα συναντήθηκαν με τον αρχιεπίσκοπο Χερσώνας, ο οποίος είχε ενεργό ρόλο στην ιεραποστολική δράση στην εκεί περιοχή. Μετά την επιστροφή τους στην Πόλη ο Μεθόδιος διορίζεται ηγούμενος της Μονής Πολυχρονίου, ενώ ο Κωνσταντίνος έγινε καθηγητής της φιλοσοφίας στην πατριαρχική σχολή των Αγίων Αποστόλων.

Ο πατριάρχης Φώτιος είχε κατανοήσει το πόσο σημαντικό ήταν ο εκχριστιανισμός των όμορων λαών, όχι μόνο, γιατί έτσι οι άνθρωποι των εκεί περιοχών θα γνώριζαν τον αληθινό Θεό αλλά συγχρόνως με αυτό τον τρόπο, το Βυζάντιο θα αποκτούσε φιλικά προσκείμενους σε εκείνο γείτονες. Ο Φώτιος είχε σπουδαίες πολιτικές ικανότητες και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κάνει πράξη κάθε σκέψη του που θα βοηθούσε την αυτοκρατορία να καταστεί δυνατή και ασφαλής.

Νέα ευκαιρία για τη διάδοση του χριστιανισμού δόθηκε στο Φώτιο από το ηγεμόνα της Μοραβίας το Ραστισλάβο. Ο τελευταίος είχε να αντιμετωπίσει και να εξουδετερώσει το θανάσιμο κλοιό που δημιούργησε η φραγκοβουλγαρική συνθήκη. Δυστυχώς για εκείνον απέτυχε να εξασφαλίσει τη συμπαράσταση του Πάπα Νικολάου του Α´. Έτσι, μην έχοντας άλλη επιλογή στράφηκε για βοήθεια στους βυζαντινούς (862) . Το αίτημά του ήταν διπλό, η συμμαχία του Βυζαντίου και η αποστολή ορθόδοξων διδασκάλων, για να κηρύξουν το χριστιανισμό στη σλαβική γλώσσα . Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ότι πολλοί υπήκοοι της Μοραβίας είχαν ασπαστεί το χριστιανισμό. Αν και είχαν βαπτισθεί πολλοί από τους Λατίνους ιεραποστόλους αγνοούσαν τον Χριστιανισμό, όσο και οι αβάπτιστοι, αφού οι Λατίνοι, συνεπείς στην παράδοσή τους, τους επέβαλαν την γνώση του Ευαγγελίου στα λατινικά και τη λατρεία πάλι στα λατινικά, δηλαδή σε μία γλώσσα που αγνοούσαν και κατά συνέπεια δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ούτε τη θεολογία του Ευαγγελίου, ούτε τη δογματική διδασκαλία των επτά Οικουμενικών Συνόδων.

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ´ (842-867), ο πατριάρχης Φώτιος (858-867) και ο καίσαρας Βάρδας αντιλήφθηκαν γρήγορα ότι το αίτημα αυτό ήταν μία σπουδαία ευκαιρία για την θωράκιση με ειρηνικό τρόπο των συνόρων της Αυτοκρατορίας . Έτσι, εξέτασαν την περίπτωση τόσο από πολιτική όσο και από εκκλησιαστική σκοπιά και δέχθηκαν τις προτάσεις του Ραστισλάβου . Ξεκίνησε, λοιπόν, η ιεραποστολή των αδελφών Κωνσταντίνου και Μεθοδίου, οι οποίοι διακρίνονταν για τη σοφία τους, με σκοπό να φέρουν εις πέρας το δύσκολο έργο του εκχριστιανισμού των Σλάβων στη Μεγάλη Μοραβία.

Οι δύο αδελφοί δέχτηκαν την αποστολή τους με μεγάλη προθυμία και χαρά. Πίστευαν ακράδαντα ότι με αυτό τον τρόπο θα τους δινόταν η ευκαιρία να υπηρετήσουν το θέλημα του Θεού και θα οδηγούσαν στο δρόμο της σωτηρίας τους λαούς των περιοχών που βρίσκονταν πάνω από τα βόρεια σύνορα της Αυτοκρατορίας. Άξιο υπογράμμισης είναι τα λόγια του καθηγητή Η. Ευαγγέλου που τονίζει: «όπως είναι γνωστό σήμερα οι δύο Θεσσαλονικείς αδελφοί Κωνσταντίνος – Κύριλλος και Μεθόδιος δεν έφτασαν στη Μ. Μοραβία ως ιεραπόστολοι σταλμένοι από την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αλλά ως διπλωματικοί απεσταλμένοι του αυτοκράτορα, ο οποίος ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα του ηγεμόνα της Μεγάλης Μοραβίας, Ραστισλάβος. Έτσι η αποστολή τους είχε πρωτίστως διπλωματικό χαρακτήρα και εξυπηρετούσε τις στοχεύσεις της εξωτερικής πολιτικής της Κωνσταντινούπολης, η οποία με την κίνηση αυτή επιδίωκε να διευρύνει τα όρια της πολιτικής και πολιτισμικής ακτινοβολίας της στον ευρωπαϊκό χώρο ως αντίβαρο στην απώλεια των ανατολικών της επαρχιών και της επιρροής της εξαιτίας της επέκτασης των Αράβων μετά τον 7οαιώνα» . Προκειμένου, μάλιστα, να διευκολύνουν την προσέγγισή τους προς τους λαούς αυτούς, χρησιμοποίησαν ένα νέο αλφάβητο, βασισμένο στο ελληνικό, το οποίο μπορούσε να αποδώσει τους φθόγγους της σλαβικής γλώσσας , και το οποίο εφηύρε ο Κύριλλος.

Η εφεύρεση ενός νέου αλφαβήτου για την εξυπηρέτηση της λατρείας των Σλάβων βασίστηκε στην αρχή ότι κάθε λαός έχει το δικαίωμα να λατρεύει τον Θεό στη μητρική του γλώσσα. Δημιούργησαν, λοιπόν, το Γλαγολιτικό αλφάβητο. Σε αυτό μετέφρασαν την Αγία Γραφή, πoλλά λειτουργικά και θεολογικά βιβλία, καθώς και τη Χριστιανική λειτουργική υμνολογία. Συγχρόνως, έγιναν διδάσκαλοι δεκάδων μαθητών για την επάνδρωση της τοπικής Εκκλησίας με διακόνους και πρεσβυτέρους. Οι τελευταίοι με τη βοήθεια των ισαποστόλων έγιναν άριστοι γνώστες της λειτουργικής παλαιοσλαβικής γλώσσας. Επάνω σε αυτό το Γλαγολιτικό αλφάβητο στηρίζεται και η σημερινή Κυριλλική γραφή των σλαβικών εθνών και πάνω σε αυτό αναπτύχθηκε ολόκληρη η γραμματεία τους. Ονομάστηκε δε Κυριλλική προς τιμή του Κυρίλλου-Κωνσταντίνου.

Ο Κωνσταντίνος και ο Μεθόδιος έμειναν στη Μοραβία για σαράντα μήνες και επιδόθηκαν με προσοχή στο έργο τους . Ίδρυσαν ακόμα και μία σχολή στην οποία φοίτησαν νέοι ευγενών οικογενειών, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να διδαχθούν το Γλαγολιτικό αλφάβητο, τη γραμματική της νέας γλώσσας, την Αγία Γραφή και τις ακολουθίες . Συγχρόνως επέκτειναν τη διδαχή στο λαό και βάφτιζαν αυτούς που ασπάζονταν τον χριστιανισμό. Μέσω αυτής της διδαχής έστειλαν τους συνεργάτες τους στους διασκορπισμένους συνοικισμούς της χώρας. Έτσι ο χριστιανισμός, που είχε διαδοθεί έως τότε σε λίγα οχυρά, τα οποία είχαν αποκτήσει και ξύλινους ναούς, διαδόθηκε πλέον από το ένα ως το άλλο άκρο της χώρας μεταξύ όχι μόνο των Μοραβών, αλλά και των Τσέχων, των Σλοβάκων και των Πολωνών.

Την επιτυχία της αποστολής των δύο αδερφών δεν την είδαν θετικά οι ηγεμόνες των Φράγκων αλλά και οι επικεφαλής του γερμανο-λατινικού κλήρου – αρχηγός των Γερμανών κληρικών της Μοραβίας ήταν ο Βίχιγκ, ενώ των Ιταλών ο Ιωάννης- και αυτό έγινε η αιτία να υπάρξουν εντάσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν αυτό που ο Κωνσταντίνος αναφέρεται ως «τριγλωσσίτες ή πιλατιανούς», που σημαίνει ότι πίστευαν ότι μόνο τα λατινικά, τα ελληνικά και τα εβραϊκά ήταν αποδεκτά για τη λατρεία. Αυτή η άποψη βασιζόταν στην θεωρία ότι σε αυτές τις τρεις γλώσσες είχε γραφτεί η επιγραφή που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι του Ιησού, όταν σταυρώθηκε το οποίο τον προσδιόριζε ως «Βασιλιά των Ιουδαίων» στα λατινικά, ελληνικά και εβραϊκά. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης που ξέσπασε για τη γλώσσα, ο Κωνσταντίνος και Μεθόδιος ταξίδεψαν στη Ρώμη το 867 με την πρόθεση τους να κερδίσουν την παπική υποστήριξη για το έργο τους.

2. Το ταξίδι της επιστροφής από τη Μοραβία και η άφιξή τους στην Ιταλία
Μετά την επιτυχία της ιεραποστολής στη Μοραβία, οι δύο άγιοι, όπως προαναφέρθηκε ταξίδεψαν στην Ιταλία. Κατά τη μετάβασή τους στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία, οι δύο αδελφοί έγιναν δεκτοί με τιμές από τον ηγεμόνα της Παννονίας Κότσελ. Εκείνος ζήτησε από τους αγίους να καταρτίσουν 50 νέους στη γραφή της σλαβικής γλώσσας . Μετά την ολοκλήρωση της εκεί αποστολής τους, κατευθύνθηκαν προς τη Βενετία.

Στο τέλος του 866 φθάνουν στην Βενετία. Εκεί οι δύο Έλληνες ιεραπόστολοι έδωσαν τη μεγάλη μάχη κατά των Λατίνων τριγλωσσιτών και κέρδισαν υπέροχη νίκη. Διεκήρυξαν με πειστικότητα ότι οι λαοί μεταξύ τους είναι ίσοι τονίζοντας ότι: «Ο Θεός δεν βρέχει όμοια σε όλους τούς ανθρώπους; Κι ο ήλιος δεν ανατέλλει ίδιος πάνω από όλους; Όλοι τον ίδιο αέρα δεν αναπνέουμε; Δεν είναι ντροπή να υποστηρίζετε την αίρεση των τριών γλωσσών (εβραϊκών, ελληνικών, λατινικών) και να λέτε πως όλες οι άλλες είναι κουφές και άλαλες; Θεωρείτε τον Θεό ανίκανο να κάνει και τούς άλλους να φωτισθούν; Η είναι φθονερός ο Θεός και δεν το θέλει; Εμείς ξέρουμε πολλούς λαούς που έχουν γραφή και δοξάζουν τον Θεό στη γλώσσα τους» . Οι άγιοι, λοιπόν, τους νίκησαν με τα λόγια της Αγίας Γραφής, υπερασπίζοντας όχι την φιλολογική εφευρετικότητα του μυαλού τους ,όχι την προσωπική φιλοδοξία τους, αλλά την ελευθερία αυτοέκφρασης των σλαβικών λαών, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να υπήρχε ο πολιτισμός, ριζωμένος στο εθνικό πνεύμα, ούτε κήρυγμα, ούτε εκκλησιασμός.

Μετά την επιτυχία τους στη Βενετία για αναγνώριση της λειτουργικής σλαβικής γλώσσας, οι Θεσσαλονικείς αδελφοί πήγαν προσκεκλημένοι στη Ρώμη από τον Πάπα Νικολάου Α, αλλά στο θρόνο βρήκαν τον Αδριανό Β΄. Ο καθηγητής Γόνης αναφέρει χαρακτηριστικά «…Την υποδοχή τους όμως οργάνωσε ο διάδοχός του Αδριανός ο Β´(867-872), με προπορευόμενο σταυρό και με πλήθος πιστών, που κρατούσαν αναμμένα κεριά . Τους ευλόγησε και τους μακάρισε και δεν υπήρξε φειδωλός στις προσφωνήσεις του. Τους αποκάλεσε πατέρες, επιπόθητα τέκνα, χαράν οικείαν, στέφανον πίστεως, δόξης και κάλλους, διάδημα εκκλησίας, αποστολικούς άνδρας (21). Τη στήριξή του στη χρήση της σλαβικής ως λειτουργικής γλώσσας την εξεδήλωσε ποικιλότροπα: Καθαγίασε τα ιερά βιβλία σε σλαβική μετάφραση, τα κατέθεσε στην εκκλησία της Αγίας Μαρίας, την επονομαζόμενη Φάτνη, «και τέλεσαν επάνω σ” αυτάτη Λειτουργία». Διέταξε τούς επισκόπους Φορμόζο και Γκαούντεριχ να χειροτονήσουν τους Σλάβους μαθητές (πρεσβυτέρους, διακόνους, υποδιακόνους ) και αφού τους χειροτόνησαν τέλεσαν τη θεία Λειτουργία στα σλαβικά στο ναό του Αγίου Πέτρου, την επομένη στο ναό της Αγίας Πετρονίλλης, την τρίτη ημέρα στο ναό του Αγίου Ανδρέου και έπειτα στο ναό του Αγίου Παύλου πάλι στα σλαβικά πάνω στον άγιο τάφο, έχοντας ως βοηθό τον επίσκοπο Αρσένιο και τον Αναστάσιο τον Βιβλιοθηκάριο.

Στο Βίο του αγίου Μεθοδίου σημειώνεται ότι ο Πάπας υποχρέωσε έναν επίσκοπο, οπαδό της τριγλωσσίας, να χειροτονήσει από τους Σλάβους μαθητές τρεις ιερείς και δύο αναγνώστες » . Από όλα αυτά μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη αποστολή των δύο αδελφών ήταν επιτυχημένη και απέδωσε σημαντικούς καρπούς.

Ο Κύριλλος παρέμεινε στη Ρώμη μέχρι το θάνατό του, στις 14 Φεβρουαρίου 869 . Μάλιστα, λίγο καιρό πριν κοιμηθεί, έγινε μοναχός και πήρε το όνομα Κύριλλος. Αρχικά, τάφηκε με τιμές στον προσωπικό τάφο του Πάπα Aδριαvού Β”, ενώ αργότερα μετακινήθηκε στη βασιλική του Αγίου Κλήμεντος στη Ρώμη, όπου και σήμερα φυλάσσονται τα λείψανά του . Ο Πάπας Αδριανός τίμησε τους δύο αδελφούς και όσο ήταν και οι δύο στη ζωή, αλλά και μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου.

Όλο τότε το ιεραποστολικό έργο τότε έπεσε στις πλάτες του Μεθοδίου, ο οποίος θα το συνέχιζε με τον ίδιο ενθουσιασμό. Η διάδοση του λόγου του Θεού ήταν πιο σημαντική έναντι οποιωνδήποτε δυσκολιών και πολιτικών συνθηκών. Δυστυχώς για το Μεθόδιο, η πολιτική κατάσταση είχε αλλάξει ριζικά στη Μοραβία και εις βάρος του ιεραποστολικού έργου.

3. Η ιεραποστολική δράση του Μεθοδίου μετά το 870 έως το 885

Λίγο καιρό μετά το θάνατο του Κυρίλλου, ο Πάπας Αδριανός Β΄ χειροτόνησε το Μεθόδιο σε Αρχιεπίσκοπο, αφού πρώτα είχε επανιδρύσει την παλαιότερη μητροπολιτική έδρα του Σιρμίου, ιδρυμένη τον 1ο αιώνα από τον Απόστολο Ανδρόνικο, εκ των εβδομήκοντα. Έτσι διορίσθηκε και παπικός απεσταλμένος για την Παννονία και τη Μοραβία, με υποχρέωση να εκχριστιανίσει τους δυτικούς Σλάβους. Παράλληλα έπρεπε να πετύχει τη οργάνωση της Εκκλησίας των Σλάβων που θα ασπάζονταν το Χριστιανισμό.

Ο Πάπας Αδριανός γνώριζε πόσο σημαντική ήταν η αποστολή αυτή του Μεθοδίου για τη Χριστιανική Εκκλησία και σε επιστολή του προς τους ηγεμόνες των εκεί περιοχών έγραφε: «αποφασίσαμε να στείλουμε στις χώρες σας τον χειροτονημένο από εμάς υιό μας Μεθόδιο, άνδρα τέλειο κατά το πνεύμα και ορθόδοξο, για να σας διδάξει, όπως μας παρακαλέσατε ήδη, και για να μεταφράσει τα βιβλία στη γλώσσα σας κατά την πλήρη εκκλησιαστική τάξη».

Ηγεμόνας της Παννονίας παρέμενε ο Κοτσέλ, ο οποίος στήριξε το Μεθόδιο, όσο μπορούσε στο έργο του. Εξάλλου ο Κοτσέλ θέλει να απαλλάξει τη χώρα του από τους λατινογερμανούς κληρικούς που επιδιώκουν την υποδούλωσή τους. Όμως οι μηχανορραφίες του λατινογερμανικού κλήρου και ο γερμανικός επεκτατισμός ξεπερνούν τις αγαθές προθέσεις του Κοτσέλ και συμπαρασύρουν τους κατοίκους των εκεί περιοχών σε μια αλυσίδα δεινών.

Αλλά και στη Μοραβία το σκηνικό αλλάζει άρδην, όταν το 873 ο Ραστισλάβος ανατρέπεται από τον ανεψιό του Σβατοπλούκ, ο οποίος συμμαχεί με το Λουδοβίκο το Γερμανικό. Ο Ραστισλάβος συλλαμβάνεται, βασανίζεται και τυφλώνεται. Φυλακίζεται σε ένα από τα βαυαρικά μοναστήρια, όπου πεθαίνει το ίδιο έτος.

Η επικράτηση του Σβατοπλούκ έχει σαν αποτέλεσμα την «κυριαρχία» των Φράγκων στη Μολδαβία και τον παραγκωνισμό της σλαβικής γλώσσας κατά την τέλεση της θείας Λειτουργίας . Ο Μεθόδιος συλλαμβάνεται και εγκλείεται σε μονή του Μέλανα Δρυμού για περίπου τρία χρόνια. Εκεί υπέστη πολλά βασανιστήρια από τον επίσκοπο της Βαυαρίας Χέρμανριχ . Ο πάπας Ιωάννης ο Η´(872-882) τον απελευθερώνει με επέμβασή του στον Λουδοβίκο τον γερμανικό και τους βαυαρούς επισκόπους. Τους απαγορεύεται όμως η χρήση της σλαβονικής στη λατρεία.

Δυστυχώς, οι δυσκολίες που εμφανίστηκαν, οφείλονταν και σε ένα μεγάλο μέρος και στον ίδιο τον Πάπα. Αν και βοήθησε το Μεθόδιο να ελευθερωθεί, εντούτοις πιεζόμενος από τη φραγκική ιεραρχία, υποχώρησε στο αίτημά τους να μην τελείται η θεία λειτουργία στην παλαιοσλαβική γλώσσα. Ο Μεθόδιος, όμως, δεν εφάρμοσε την εντολή του Πάπα. Συνέχισε να μεταφράζει βιβλία στη παλαιοσλαβική και να τελεί τη θεία λειτουργία στη γλώσσα των Σλάβων. Αυτό είχε σαν συνέπεια οι Φράγκοι κληρικοί να συνεχίσουν να τον κατηγορούν για απείθεια και ανυπακοή. Οι βασικότεροι αντίπαλοί του υπήρξαν ο Λατίνος πρεσβύτερος Ιωάννης κατ” αρχάς και αργότερα ο Φράγκος πρεσβύτερος Wiching.

Η κόντρα μεταξύ Μεθοδίου και Φραγκολατίνων οξύνθηκε όταν ο πρώτος τους κατηγόρησε ανοικτά για την προσθήκη του Filioque (= και εκ του Υιού) στο Σύμβολο της Πίστεως. Δυστυχώς στο πλευρό των αντιπάλων του Μεθοδίου στάθηκε και ο ηγεμόνας Σβατοπλούκ. Ο τελευταίος δεν είχε την ανάλογη μόρφωση και την ευγένεια στο χαρακτήρα για να καταλάβει πόσο σημαντικό ήταν το έργο του Μεθοδίου. Παράλληλα εξοργιζόταν με το Μεθόδιο για την αυστηρή κριτική που του ασκούσε για την ανήθικη ζωή του. Έτσι σαν άλλη Ηρωδιάδα, ζητούσε το κεφάλι όχι του Ιωάννη αλλά του Μεθοδίου. Η έχθρα που ένιωθε για τον άγιο μεγάλωνε εξαιτίας των φιλικών σχέσεων που είχε αποκτήσει με τους Φράγκους.

Οι εχθροί του Μεθοδίου έστειλαν στη Ρώμη τον πρεσβύτερο Ιωάννη, με σκοπό να « ενημερώσει » τον πάπα και να τον συκοφαντήσει. Η αντίδραση του Πάπα ήταν άμεση. Κάλεσε σε σε απολογία τον αρχιεπίσκοπο (879). Στη Ρώμη το Μεθόδιο συνόδευσε και ο πρεσβύτερος Wiching. Ο ηγεμόνας πίστευε ότι ο Μεθόδιος θα παραμεριζόταν και τη θέση του θα κατελάμβανε ο ευνοούμενός του! Ο Μεθόδιος σημείωσε μερική επιτυχία. Έπεισε τον πάπα ότι έχει δίκαιο να τελεί τη λειτουργία στη σλαβική. Αυτός αθώωσε το Μεθόδιο για να μην κακοκαρδίσει την Εκκληςία της Βουλγαρίας που υπεραγαπούσε τον τελευταίο. Εξάλλου ήταν ήδη γνωστές οι βλέψεις του παπικού θρόνου για την Εκκλησία της Βουλγαρίας.

Ο Πάπας προσπαθεί να θέσει σε εφαρμογή μία μέση λύση. Σε επιστολή του προς το Μοραβό ηγεμόνα (880) «επιβεβαιώνει τα δίκαια του Μεθοδίου ως αρχιεπισκόπου Μοραβίας και επιτρέπει να τελείται η Λειτουργία στη σλαβική, συγχρόνως όμως διατάσσει το Ευαγγέλιο πρώτα να διαβάζεται στη λατινική. Ο Wiching ως ανταμοιβή για το σκοτεινό ρόλο που έπαιξε έλαβε την επισκοπή της Νίτρας. Επιστρέφοντας στη Μοραβία πριν από το Μεθόδιο νόθευσε τα έγγραφα και δυσφήμησε τον αρχιεπίσκοπό του. Ο Μεθόδιος διαμαρτυρήθηκε στον Πάπα και ο Πάπας με νέα επιστολή του έδωσε εξηγήσεις (881)».

Ο Μεθόδιος έχει αρχίσει να νοσταλγεί την Κωνσταντινούπολη, το ίδιο, όμως συμβαίνει και στον κλήρο, άρχοντες και λαό της Επτάλοφης για το σπουδαίο ιεραπόστολο. Έτσι μετά από πρόσκληση του αυτοκράτορα Βασιλείου Α’, ο Μεθόδιος επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη το 882. Είναι πια 67 ετών. Ο Πατριάρχης Φώτιος μαζί με τον αυτοκράτορα αλλά και πλήθος λαϊκών και κληρικών τον υποδέχονται με τιμές. Όπου έγινε δεκτός με εγκαρδιότητα.

Εκείνος, όμως, όσο και αν αγαπούσε την πατρίδα του, ένιωθε υποχρέωση να γυρίσει στη Μοραβία. Τα πράγματα στη Μοραβία ήταν πολύ δύσκολα. Εκεί, μη μπορώντας άλλο να μάχεται εναντίον των μηχανορραφιών των λατίνων, αποφάσισε να αποσυρθεί και να ασχοληθεί εντατικά με τις μεταφράσεις. Έτσι σε διάστημα επτά μηνών μετέφρασε στα σλαβικά ολόκληρη την Αγία Γραφή εκτός το βιβλίο των Μακκαβαίων. Στις 6 Απριλίου 885, ο Μεθόδιος αφήνει το πνεύμα του στα χέρια του δημιουργού του, αφήνοντας διάδοχό του το μοραβό μαθητή του Γοράζδο.

Κατά την εξόδιο ακολουθία του Αγίου Μεθοδίου αναρίθμητος λαός, αφού συγκεντρώθηκε, τον συνόδευσε με λαμπάδες και θρήνησε τον αγαθό διδάσκαλο και ποιμένα. Άνδρες και γυναίκες, μικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί, ελεύθεροι και δούλοι, χήρες και ορφανά, ξένοι και ντόπιοι, ασθενείς και υγιείς, όλοι τον συνόδευσαν, γιατί έδινε τα πάντα σε όλους, για να τους κερδίσει. Οι μαθητές του τέλεσαν τη νεκρώσιμο ακολουθία στην ελληνική, τη λατινική και τη σλαβική γλώσσα συγχρόνως, ενώ αμέσως μετά τοποθέτησαν τη σωρό του στον καθεδρικό ναό .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β:
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥΣ

1. Η Εκκλησία της Μοραβίας και γενικότερα των Σλαβικών περιοχών μετά το θάνατο των Ισαποστόλων.

Ο Κύριλλος και Μεθόδιος κατόρθωσαν μέσα στα 22 χρόνια της ιεραποστολής τους στους Σλάβους 863-885, να δημιουργήσουν γραπτή σλαβονική γλώσσα˙ να μεταφράσουν πολλά λειτουργικά κείμενα, και σχεδόν ολόκληρη την Αγία Γραφή και προσπάθησαν να μεταδώσουν και τη διδασκαλία του θεανθρώπου Χριστού στα ειδωλολατρικά έθνη. Παράλληλα αγωνίστηκαν για την ηθική ανόρθωση της κοινωνίας, καταπολεμώντας τα ειδωλολατρικά ήθη και έθιμα, όπως τις θυσίες σε είδωλα. Καυτηρίασαν ανήθικα φαινόμενα που κυριαρχούσαν μεταξύ των υπηκόων αυτών των περιοχών, όπως η πολυγαμία, τα διαζύγια, οι μοιχείες αλλά και την πορνεία.

Μετά το θάνατο του Μεθοδίου, οι 200 περίπου μαθητές του, παραδίδονται από το Σβατοπλούκ στους Γερμανούς. Άλλοι εξορίζονται. Άλλοι βασανίζονται και φυλακίζονται, ενώ πολλοί πωλούνται ως σκλάβοι. Πολλοί από εκείνους που πουλήθηκαν ως σκλάβοι εξαγοράστηκαν με λύτρα από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Το έργο των δύο αγίων κινδύνευε να εξαφανιστεί, αλλά η Πρόνοια του Θεού έσωσε πολλών τη ζωή τους και έτσι συνέχισαν το ευλογημένο αποστολικό έργο μεταξύ των νοτίων και ανατολικών σλαβικών εθνών.

Πολλοί από τους μαθητές του Μεθοδίου που ήταν ελληνικής καταγωγής βάδισαν κατά μήκος του Δούναβη, μέχρι που έφτασαν στη Σιγγιδόνα ή Λευκόπολη (σημ. Βελιγράδι). Μεταξύ αυτών ήταν ο Κλήμης, ο Ναούμ και ο Αγγελάριος, οι οποίοι διακρίθηκαν αργότερα στην οργάνωση της Βουλγαρικής Εκκλησίας με κέντρο την Αχρίδα. Οι ντόπιοι κρύφτηκαν σε σπίτια συγγενών και φίλων ή πήγαν σε γειτονικές χώρες, οι οποίες έμειναν άθικτες από το διωγμό, όπως η Βοημία και η Πολωνία. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γοράσδος.

Το 899 μ.Χ., αναδιοργανώθηκε η ελληνοσλαβική Εκκλησία της Μοραβίας με ένα νέο αρχιεπίσκοπο και τρεις επισκόπους. Πιθανώς ο αρχιεπίσκοπος ήταν ο Γοράσδος . Έτσι, λοιπόν, ο Θεός δεν επέτρεψε να χαθεί το ιεραποστολικό έργο των δύο αυτών αγίων καθώς και η προσπάθεια του ηγεμόνα Ραστισλάβου να εκχριστιανίσει ουσιαστικά το λαό του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄:
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΦΕΥΡΕΣΗΣ ΤΗΣ ΣΛΑΒΙΚΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.
1. Η εφεύρεση και η χρήση της γραπτής σλαβικής γλώσσας.

Η γραπτή παλαιοσλαβική γλώσσα βασίστηκε στο κυριλλικό αλφάβητο που δημιούργησαν οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος. Η δημιουργία αυτής της γραφής βοήθησε πολύ τους Μοραβούς και αργότερα τους Βούλγαρους και γενικότερα τα άλλα σλαβικά έθνη των γύρω περιοχών να υμνούν το Θεό στη δική τους γλώσσα. Οι λαοί αυτοί μπόρεσαν να κατανοήσουν το περιεχόμενο όχι μόνο των λειτουργικών κειμένων αλλά και ολόκληρης της Αγίας Γραφής.

Η σλαβική γλώσσα, παρόλο τα εμπόδια που αντιμετώπισε και τις διώξεις που δέχθηκε, όχι μόνο διασώθηκε, αλλά και αναπτύχθηκε και έγινε ακατανίκητο όπλο της σλαβικής Ορθοδοξίας και του σλαβικού πολιτισμού, τα θεμέλια του οποίου έθεσαν οι δύο βυζαντινοί ιεραπόστολοι από την ελληνική Θεσσαλονίκη. Με τη σλαβική γλώσσα έχουμε τη νίκη της Ορθόδοξης Ανατολής πάνω στη Δύση των λατίνων. Για το Θεό δεν υπάρχουν ιερές γλώσσες αλλά όλες οι γλώσσες είναι ικανές να χρησιμοποιηθούν στη λατρεία Του. Άλλωστε, αφού Εκείνος δημιούργησε όλο τον κόσμο και έστειλε το Μονογενή Του να γίνει τέλειος άνθρωπος παραμένοντας τέλειος άνθρωπος, να πάθει, να σταυρωθεί και να αναστηθεί για τη σωτηρία όλων, έτσι επιτρέπει στον καθένα να τον υμνεί, να τον δοξάζει και να προσεύχεται στη μητρική του γλώσσα.

Επιπλέον η σημασία της δημιουργία της παλαιοσλαβικής γραφής υπήρξε σπουδαία και για τη φιλολογική κληρονομιά των λαών αυτών. H γλώσσα αυτή, η εκκλησιαστική παλαιοσλαβονική, θα αποτελέσει αργότερα για πολλούς αιώνες το όργανο έκφρασης ενός ολόκληρου κόσμου, της μεσαιωνικής γραμματείας των ορθόδοξων σλαβικών λαών.

Xάρη στην προσφορά του Kυρίλλου και του Mεθοδίου, οι σλαβικοί λαοί απέκτησαν τη δυνατότητα να διαβάζουν τα κείμενα των Ελλήνων πατέρων και να γίνουν κοινωνοί της θεολογίας τους. Παράλληλα μπόρεσαν να δημιουργήσουν δικά τους πρωτότυπα κείμενα και όχι μόνο μεταφράσεις. Τέτοια υπήρξαν οι βίοι των δύο ισαποστόλων.

Εν κατακλείδι πρέπει να τονίσουμε ότι το επίτευγμα του Κυρίλλου και Μεθοδίου δεν ήταν μόνο η εφεύρεση του επιστημονικά τεκμηριωμένου αλφάβητου αλλά και δημιουργία μιας τέλειας, από όλες τις απόψεις, γραμματειακής γλώσσας στην οποία στάθηκε δυνατόν να εκφραστεί όχι μόνο η σύνθετη θεολογική σκέψη αλλά και να μεταδοθεί το βαθύ πνεύμα και ομορφιά της Θείας Λειτουργίας κατά τη βυζαντινή παράδοση .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Όταν η αγάπη για το Θεό καθοδηγεί τον άνθρωπο, τότε δε διστάζει μπροστά σε οποιαδήποτε δυσκολία. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να κηρύξει το λόγο του Θεού σε όσους διψούν να τον ακούσουν και να κάνει τους ακροατές του κοινωνούς της θείας δόξας.

Τα δύο αδέρφια από τη Θεσσαλονίκη, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος έμπλεοι θείου έρωτος, δε φοβήθηκαν τις δυσκολίες αλλά πήγαν εκεί που τους όρισε ο Θεός. Η προσφορά τους ανεκτίμητη. Όχι μόνο κήρυξαν το λόγο του Θεού αλλά με την εφεύρεση της γραπτής γλώσσας των σλαβικών λαών, τους έδωσαν τη δυνατότητα να γίνουν κοινωνοί της μέχρι τότε χριστιανικής παράδοσης και να υμνήσουν το Θεό στη γλώσσα τους.
Τα εμπόδια πολλά, όμως αυτοί δε λύγισαν. Έχοντας εμπιστοσύνη στο Θεό κατάφεραν να εκχριστιανίσουν τους Σλάβους και να φέρουν εις πέρας μία πολύ δύσκολοι αποστολή. Δίκαια, λοιπόν, ολόκληρη η Ευρώπη τους τιμά ως αγίους, ισαποστόλους και φωτιστές των Σλάβων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Αμοιρίδου, Σ., «Ελληνικά δάνεια στην αρχαία ρωσική και εκκλησιαστική σλαβική γλώσσα» Πρακτικά Διημερίδας, Δρώμενα και Γράμματα Σλαβικού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη 2008, 3-13
  • Αρτέμη, Ε. Α., «Το πολιτικό και θεολογικό υπόβαθρο της διαμάχης μεταξύ εικονοκλαστών και εικονολατρών (726/30-843 μ.Χ.)»,
  • http://www.24grammata.com/wp-content/uploads/2013/03/Artemi-eikonomaxia-www.24grammata.com_.pdf (24/3/2013).
  • Αρτέμη, Ε. Α., «Οι Βασικότεροι Σταθμοί στη Ρήξη των Σχέσεων Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας μέχρι το Μέγα Σχίσμα του 1054», Γρηγόριος ο Παλαμάς 842 (2011) 523-550.
  • Γόνης, Δ., «Ιεραποστολικοί αγώνες των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου- Αποτίμηση της προσφοράς τους», Βιβλιοθήκη Πορφυρογέννητος της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος,
  • http://www.apostoliki- diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?cat=hist&NF=1&main=texts&file=39.htm (2012).
  • Ζηζιούλας, Ι. Δ., Μητροπ. Περγάμου, Ν, Μητσοπούλος, «Η πίστις της Ορθοδόξου Εκκλησίας περί του Αγίου Πνεύματος και το πρόβλημα του Filioque», Σημειώσεις από τις παραδόσεις τού καθηγητού Ι. Δ. Ζηζιούλα (σημερινού Μητροπολίτου Περγάμου) στο Τμήμα Ποιμαντικής τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατά το ακαδημαϊκό έτος 1984 – 85.
  • Ευαγγέλου, Η., «Η κυριλλομεθοδιανή παράδοση στον κόσμο των Σλάβων», Εισήγηση στην ημερίδα με θέμα: Ψηλαφώντας τα ίχνη της Κυριλλο-Μεθοδιανής ιεραποστολικής διαδρομής, 23 Μαΐου 2013.
  • Κατσάνος, Δ., «Άγιοι Κύριλλος & Μεθόδιος οι εκ Θεσσαλονίκης (9ος αιώνας). Ισαπόστολοι, Ιεραπόστολοι, Φωτισταί των Σλάβων, Προστάτες και Άγιοι της Ευρώπης», http://www.thessalonikeis.gr/HISTORIA/SCyrillosKeMethodios.htm (2012)
  • Κούκος, Σ., (επιμ.) «Στοιχεία για τον βίο των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου», Αφιέρωμα Πολιτιστική Επανάσταση, εφημ. Μακεδονία, 13/5/2012.
  • Mαλιγκούδης, Φ., «Kύριλλος και Mεθόδιος. Οι Θεσσαλονικείς μοναχοί, απόστολοι του σλαβικού κόσμου», Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 12 Ιουλίου 1998
  • Μηνιάτης, Η., Πέτρα Σκανδάλου ήτοι Διασάφησις της Αρχής, και αιτίας του σχίσματος των δύο Εκκλησιών, Ανατολικης και Δυτικής, Α΄, Αθήναι 1890.
  • Μόσχος, Δ., Συνοπτική ιστορία της χριστιανικής εκκλησίας. Η πρώτη χιλιετία, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2008.
  • Μπαμπινιώτης, Γ., «Η ελληνική γλώσσα ως όχημα διάδοσης τής χριστιανικής διδασκαλίας. Ομιλία στην Ορθόδοξη Ακαδημίας Κρήτης, 10 Μαΐου 2008», Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Διάλογοι καταλλαγής», αρ. φύλλ. 89, Απρ.-Μάιος-Ιούν. 2008.
  • Νικήτας ο Παφλαγών, Βίος Ἰγνατίου, PG 105, 495-599.
  • Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, μτφρ. Ι. Παναγόπουλος, Ιστορικές εκδόσεις Στέφανος Βασιλόπουλος, τ. Β´, Αθήνα 1979.
  • Πρωτοπαπάς, Α., «Το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας. Πνευματικός Φάρος για τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» Ενατενίσεις 10 (2010) 102 (102-104).
  • Πρωτοπαπάς, Α., Κύριλλος και Μεθόδιος ανάμεσα στους Σλάβους, Λευκωσία 2006.
  • Ταχιάος, Α. – Αιμ., Κύριλλος και Μεθόδιος. Οι αρχαιότερες βιογραφίες των Θεσσαλονικέων εκπολιτιστών των Σλάβων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008.
  • Ταχιάος, Α. – Αιμ., «Το έργο του Κυρίλλου και Μεθοδίου είναι κοσμοϊστορικής σημασίας», Αφιέρωμα Πολιτιστική Επανάσταση, εφημ. Μακεδονία, 13/5/2012.
  • Φειδάς, Βλ. Ι., Εκκλησιαστική Ιστορία Β΄. Από την Εικονομαχία μέχρι τη Μεταρρύθμιση, Αθήνα 1994.
  • Χρήστου, Π. Κ., «Οι Θεσσαλονικείς Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος διδάσκαλοι των Σλάβων», έκδοση Επιτροπής Εορτασμού 1100ετηρίδος Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, Θεσσαλονίκη 1967, ωhttp://www.impantokratoros.gr/331CED14.el.aspx (2011).
  • ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Bowlus, C. R., Franks, Moravians and Magyars: The Struggle for the Middle Danube, 788–907, University of Pennsylvania Press, 1994.
  • Dvornik, F., Les Slaves, Byzance, et Rome au IXe siècle, Paris 1926.
  • Dvorník, F., «Patriarch St. Ignatius and Caesar Bardas» Byzantinoslavia 27 (1996), σ. 7-22.
  • Vlasto, A. V., The Entry of the Slavs Into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs, Cambridge University Press, Cambridge 1970.
  • There are no photos with those IDs or post 2967 does not have any attached images!